Gospodarka średniowiecznej Europy.

Otóż w gospodarce wczesnego średniowiecza zaznacza się, w porównaniu
do sytuacji z czasów antycznych, ogromny regres. Wielkie ośrodki
miejskie popadły w ruinę wraz z upadkiem Cesarstwa Rzymskiego, wskutek
czego życie przeniosło się na wieś. Wyludnione miasta pełniły funkcję
siedzib monarszych, książęcych, czy biskupich. Ich produkcja
rzemieślnicza bardzo spadła - ograniczała się do wytwórczości na rzecz
dworów. Zamarła wielka, dalekosiężna wymiana handlowa w basenie Morza
Śródziemnego. Dominującym typem gospodarowania była gospodarka
naturalna oparta na rolnictwie, hodowli i drobnej działalności
rzemieślniczej oraz handlu wymiennym. Będzie miała ona bardzo istotny
wpływ na wytworzenie się feudalizmu. Obrót pieniądzem praktycznie
zanikł. Po podbojach arabskich w Afryce osłabł handel bizantyjski.
Kupiectwem trudnią się we wczesnośredniowiecznej Europie Arabowie i
Żydzi.

Życie w Europie ma charakter wiejski. Na wsi dominują dwa typy
gospodarstw - wielkie majątki, czyli królewskie, możnowładcze i
klasztorne latyfundia. Składały się z one z ziem należących do domeny
pańskiej oraz gruntów dzierżawionych przez chłopów. Oprócz wielkich
latyfundiów, istniały również drobne gospodarstwa wolnych chłopów.

FEUDALIZM
Był to ustrój społeczny, gospodarczy i polityczny oparty na zależności
pomiędzy ludźmi - lennej i feudalnej. W społeczeństwie feudalnym
dominowali wielcy właściciele ziemscy, zarówno świeccy i duchowni.
Kolejne szczeble drabiny społecznej zajmowali wasale - od potężnych
hrabiów po szeregowych rycerzy posiadających pojedyncze włości (w
zamian za nadanie ziemi zobowiązany był służyć swojemu seniorowi
pomocą wojskową). Najniższą warstwą tego społeczeństwa byli poddani
feudalni - chłopi - zwolnieni od powinności wojskowych, ale zmuszeni
do pracy na rzecz pana (w zamian za ochronę chłopi musieli przekazywać
panu świadczenia w postaci renty feudalnej - np. pańszczyzna)

Po okresie wielkich wędrówek, najazdów i zniszczeń, Europa weszła wraz
z przełomem X i XI wieku w etap względnej stabilizacji i spokoju. To w
okresie pełnego średniowiecza przypada wyraźny postęp technologiczny,
wzrost produkcji rolniczej oraz rzemieślniczej, rozwój wsi i rozkwit
życia miejskiego. Przekształcenia o charakterze gospodarczym miały
znaczący wpływ na społeczeństwo i kulturę Europy pełnego
średniowiecza.

Klimat stał się łagodniejszy, co przyniosło poprawę warunków
życiowych, spadek śmiertelności. Zjawiska te doprowadziły następnie do
przyspieszenia wzrostu demograficznego (do 70mln ludzi na początku XIV
wieku). Zwiększenie liczby ludności (przede wszystkim w ośrodkach
miejskich) zwiększyło z kolei popyt na żywność. Inwestowanie w
rolnictwo, w techniczne ulepszenie produkcji rolnej stało się
opłacalne. Wprowadzono szereg usprawnień w rolnictwie. Przede
wszystkim dążono do zwiększania plonów poprzez poszerzanie areału
ziemi uprawnej poprzez wyrąb lasów, osuszanie bagien. Wprowadzono
także nowy system uprawy roli - trójpolówkę.

Trójpolówka był to system uprawy ziemi polegający na podziale roli na
trzy pola:
- zboże jare (siew na wiosnę)
- zboże ozime (siew zimą)
- ugór (pastwisko).

Najważniejszym elementem trójpolówki była przemienność upraw (ozime na
jare, jare na ugór, ugór na ozime itd.), który to system znacząco
zwiększył wydajność upraw.

Upowszechniły się także żelazne pługi oraz inne narzędzie rolnicze,
chomąto, młyny i wiatraki. Postęp techniczny dokonał się nie tylko w
rolnictwie. Gęstniała sieć dróg, zaczęto budować wsparte na łukach,
kamienne mosty. Następstwem tych zjawisk był wzrost produkcji rolnej,
który z kolei przyczynił się do rozwoju gospodarki towarowo-pieniężnej
oraz rozwoju rzemiosła.

Rozwój rzemiosła wyrażał się w zwiększaniu liczby wykwalifikowanych,
wyspecjalizowanych rzemieślników, którzy mogli poświęcić się tylko
produkcji rzemieślniczej. Rozwój rzemiosła był spowodowany wzrostem
produkcji rolnej (pojawiły się nadwyżki produkcji rolnej) oraz
wzrostem dochodów chłopów. Wraz ze zwiększeniem się możliwości
produkcyjnych wsi europejskiej, ludność rolnicza była w stanie
utrzymać większą liczbę osób, które nie były zaangażowane w produkcje
żywności. Tak, więc obok istniejącego wcześniej rycerstwa i
duchowieństwa pojawiła się coraz liczniejsza warstwa rzemieślników,
wytwarzających i zamieszkujących miasta. Społeczeństwo wczesnego
średniowiecza, które dotychczas składało się z tych, którzy się modlą
(kapłani), walczą (rycerze) i orzą (chłopi) zostało wzbogacone o stan
mieszczański. Jeszcze jedną przyczyną rozwoju rzemiosła był
charakterystyczny dla czasów pełnego średniowiecza, społeczny podział
pracy.

Wspomniane już nadwyżki rolne, które pojawiły się w XI wieku
umożliwiły chłopom zaprzestanie wytwarzania artykułów rzemieślniczych
na własne potrzeby, ponieważ posiadali one od tego momentu pieniądze,
aby je zakupić. Rzemieślnicy mogli zrezygnować z tracenia czasu na
uprawę ziemi i zająć się wyrobem / produkcją rzemieślniczą, ponieważ
na wsi wzrastał popyt na ich wyroby. Zróżnicowaniu zajęć na
wiejskie-rolnicze i miejskie-nierolnicze towarzyszył wzrost i
specjalizacja produkcji rzemieślniczej i rolnej. Społeczny podział
pracy przyspieszał zastąpienie dawnej gospodarki wiejskiej, opartej na
samowystarczalnych włościach, gospodarką towarowo - pieniężną wiążącą
silniej rozwijające się miasta i wieś.

W rozwijających się szybko miastach zwiększało się zapotrzebowanie na
zboże, wełnę, zwierzęta i inne produkty gospodarki wiejskiej.
Mieszczanie, przede wszystkimi kupcy inwestowali z zyskiem w rozwój
rolnictwa (młyny, nowe uprawy), a chłopi w coraz większym stopniu
bogacili się. Sprzedawali oni nadwyżkę plonów na rynku miejskim,
kupowali ziemię, dzierżawili, a także udzielali pożyczek.

Na rozwój rzemiosła i jego postępującą specjalizację zawodową wpłynęło
także powstanie cechów. Cech była to organizacja rzemieślników
miejskich jednej profesji, np. cech kontrolował jakość produkcji,
ustalał ceny towarów, dostarczał surowce, przeprowadzał awans zawodowy
rzemieślników, roztaczał opiekę nad sierotami po członkach cechu.
Elitą cechu byli mistrzowie cechowi, czyli właściciele warsztatów
produkcyjnych (tylko oni posiadali prawo do założenia warsztatu na
terenie miasta). W czasie wojny członkowie cechu bronili wyznaczonego
odcinka murów, posiadali własną kaplicę w kościele miejskim,
organizowali uroczystości dla swojej wspólnoty.

Najbardziej rozwiniętym rzemiosłem średniowiecza było sukiennictwo. W
XIV wiecznej Florencji 1/4 mieszkańców stutysięcznego miasta
utrzymywała się z produkcji sukna wełnianego, które wyrabiano z
importowanej z Anglii wełny.

Poprzez handel nadwyżkami plonów średniowieczna wieś bogaciła się, a
to wpłynęło na rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej, która zaczęła
zastępować w coraz większym stopniu gospodarkę naturalną (proces ten
zapoczątkowany został w Europie Zachodniej). Renta feudalna przyjęła
postać czynszu płaconego w pieniądzu. Zjawisko polegające na zmianie
struktury ciężarów chłopskich - zastąpienie robocizn czynszem w
naturze i pieniądzu - to komutacja. W warunkach gospodarki
towarowo-pieniężnej feudałom potrzebującym pieniądza bardziej opłacało
się zmienić pańszczyznę na czynsz oraz zmieszać obszar gospodarstwa
pańskiego na rzecz działek dzierżawionych przez chłopów czynszowych.
Feudałowie często przenosili swoje posiadłości do miast, przekazując
swoje ziemie wsi. Aby zachęcić ludzi do osiedlania się w ich dobrach,
feudał zapewniał osadnikom wolność, dziedziczne prawo do ziemi,
zwolnienie od czynszu przez jakiś czas. Pańszczyzna odrobkowa zanikła
na rzecz renty czynszowej.